Mental disorders – මානසික ආබාධ
මානසික ආබාධයක් පුද්ගලයෙකුගේ සංජානනය, චිත්තවේගීය නියාමනය හෝ හැසිරීම් වල සායනිකව සැලකිය යුතු බාධාවක් මගින් සංලක්ෂිත වේ. එය සාමාන්‍යයෙන් ක්‍රියාකාරීත්වයේ වැදගත් ක්ෂේත්‍රවල පීඩාව හෝ දුර්වලතා සමඟ සම්බන්ධ වේ. විවිධ ආකාරයේ මානසික ආබාධ තිබේ. පහත දැක්වෙන්නේ ඇමරිකානු මනෝවිද්‍යා සංගමය මගින් වාර්ෂිකව නිකුත් කරනු ලබන ඩි එස් එම් 5 ග්‍රන්ථයෙන් උපුටා ගන්නා ලද මානසික ආබාධයන් සම්බන්ධ සාරාංශයකි.
Definition of Mental Disorder – මානසික ආබාධ නිර්වචනය
ඇමරිකානු මනෝවිද්‍යා සංගමයේ මනෝවිද්‍යා ශබ්දකෝෂයට අනුව, මානසික ආබාධයක් යනු “සංජානන හා චිත්තවේගීය කැළඹීම්, අසාමාන්‍ය හැසිරීම්, දුර්වල ක්‍රියාකාරීත්වය හෝ මේවායේ කිසියම් සංයෝජනයක් මගින් සංලක්ෂිත ඕනෑම තත්වයකි. එවැනි ආබාධයන්ට පාරිසරික තත්ත්වයන් සහ කායික, ජානමය, රසායනික, සමාජීය සහ වෙනත් සාධක ඇතුළත් විය හැක”.
මානසික ආබාධ, ඇමරිකානු මනෝචිකිත්සක සංගමය නිර්වචනය කරන්නේ, “පුද්ගලයෙකුගේ සංජානනය, චිත්තවේග නියාමනය හෝ හැසිරීම් වල සායනිකව සැලකිය යුතු බාධාවක් මගින් සංලක්ෂිත වන සින්ඩ්‍රෝමයක මනෝවිද්‍යාත්මක, ජීව විද්‍යාත්මක හෝ සංවර්ධනයේ අක්‍රියතාවයක් පිළිබිඹු කරන මානසික ක්‍රියාකාරිත්වයට පාදක වන ක්‍රියාවලි” ලෙසය. මානසික ආබාධ මානසික සෞඛ්‍ය තත්ත්වයන් ලෙසද හැඳින්විය හැක.
ඇමරිකානු මනෝවිද්‍යා සංගමයේන් ප්‍රකාශිත ඩි එස් එම් 5 ග්‍රන්ථයෙන් උපුටා ගන්නා ලද මානසික ආබාධයන් සම්බන්ධ සාරාංශය දැන් අපි සලකා බලමු.
Neurodevelopmental Disorders – ස්නායු සංවර්ධන ආබාධ
ස්නායු සංවර්ධන ආබාධ සඳහා උදාහරණ ලෙස අවධානය අඩුවීම/අධි ක්‍රියාකාරීත්වයේ ආබාධ (ADHD), ඔටිසම්, ඉගෙනීමේ ආබාධ, බුද්ධිමය ආබාධ (මානසික දුර්වලතා ලෙසද හැඳින්වේ), හැසිරීම් ආබාධ, මස්තිෂ්ක අංශභාගය සහ පෙනීම සහ ශ්‍රවණාබාධ ගත හැක.
Schizophrenia Spectrum and Other Psychotic Disorders – භින්නෝන්මාදය සහ ඒ හා සමාන අනෙකුත් මනෝචිකිත්සක ආබාධ
භින්නෝන්මාදය සහ ඒ හා සමාන අනෙකුත් මනෝචිකිත්සක ආබාධ සහිත පුද්ගලයින්ට මායාවන්, අසංවිධානාත්මක චින්තනය, කථනය සහ/හෝ අසංවිධිත හෝ අසාමාන්‍ය හැසිරීම් ඇතුළත් විය හැකි රෝග ලක්ෂණ රාශියක් අත්විඳිය හැකිය.
Bipolar and Related Disorders – බයිපෝල අක්‍රමිකතාව
බයිපෝල අක්‍රමිකතාව යනු පුද්ගලයෙකුගේ මනෝභාවය, ශක්තිය, ක්‍රියාකාරකම් මට්ටම් සහ සාන්ද්‍රණයෙහි අසාමාන්‍ය වෙනස්කම් ඇති කරන මානසික රෝගයකි. මෙම පෞරුෂ ගති මාරුවීම් නිසා එදිනෙදා කටයුතු කරගෙන යාමට අපහසු වේ.
Depressive Disorders – මානසික අවපීඩනය
මානසික අවපීඩනය ආබාධ්‍යට සතුටක් නැතිවීම හෝ දිගු කාලයක් ක්‍රියාකාරකම් කෙරෙහි උනන්දුවක් නොදැක්වීම ඇතුළත් වේ. මානසික අවපීඩනය සාමාන්‍ය මනෝභාවය වෙනස්වීම් සහ එදිනෙදා ජීවිතය පිළිබඳ හැඟීම් වලට වඩා වෙනස් ය.
Anxiety Disorders – කාංසාව හෙවත් කනස්සල්ල
කාංසාව හෙවත් කනස්සල්ල ඔබේ දවස ගත කිරීම දුෂ්කර කරයි. රෝග ලක්ෂණ අතර චකිතය, භීතිය සහ බිය මෙන්ම දහඩිය දැමීම සහ වේගවත් හද ගැස්ම වැනි හැඟීම් ඇතුළත් වේ.
Obsessive-Compulsive and Related Disorders (OCD) – උමතු-සම්පීඩන ආබාධ
උමතු-සම්පීඩන ආබාධ (OCD) මඟින් අනවශ්‍ය සිතුවිලි සහ බිය (උමතුවීම්) රටාවක් ඇති අතර එමඟින් ඔබව පුනරාවර්තන හැසිරීම් (බලකිරීම්) කිරීමට යොමු කරයි. මෙම ඇබ්බැහිවීම් සහ බලකිරීම් දෛනික කටයුතුවලට බාධා කරන අතර සැලකිය යුතු පීඩාවක් ඇති කරයි.
Trauma – and Stressor-Related Disorders – කම්පනය සහ ආතතිය ආශ්‍රිත ආබාධ
කම්පනය සහ ආතතිය ආශ්‍රිත ආබාධ යනු අතීත කම්පන සහ ආතති සහගත අත්දැකීම් හේතුවෙන් ඇති විය හැකි චිත්තවේගීය හා චර්යාත්මක ගැටළු සමූහයකි. මෙම කම්පන සහගත සහ ආතති සහගත අත්දැකීම්වලට අපයෝජනය, නොසලකා හැරීම හෝ පවුල් ගැටුම් ඇතුළුව ශාරීරික හෝ චිත්තවේගීය ප්‍රචණ්ඩත්වයට හෝ වේදනාවට නිරාවරණය වීම ඇතුළත් විය හැකිය.
Dissociative Disorders – විසංයෝජන අක්‍රමිකතා
විසංයෝජන අක්‍රමිකතා යනු එය යථාර්ථයෙන් වෙන්වී යාම, ඔබේම ශරීරයෙන් පිටත සිටීම හෝ මතක ශක්තිය නැතිවීම (ඇම්නේෂියා) අත්විඳීම වැනි හැඟීම් ඇතුළත් වේ. “විඝටනය” යන වචනයේ තේරුම අන් අයගෙන්, ඔබ අවට ලෝකයෙන් හෝ ඔබෙන් විසන්ධි වීමයි.
Somatic Symptom and Related Disorders (SSDs) – සොමැටික් රෝග ලක්ෂණ සහ ඒ ආශ්‍රිත ආබාධ
සොමැටික් රෝග ලක්ෂණ සහ ඒ ආශ්‍රිත ආබාධ (SSDs) යනු යෞවනයන් තුළ කායික රෝග ලක්ෂණ ඇති රෝග සමූහයක් වන අතර ඒවා ඉතා දුක්ඛිත හෝ ඔවුන්ගේ දෛනික ක්‍රියාකාරිත්වයට සැලකිය යුතු බාධාවක් ඇති කරයි, මෙන්ම එම රෝග ලක්ෂණ සම්බන්ධයෙන් අධික සිතුවිලි, හැඟීම් සහ හැසිරීම් රාශියක් ඇතිවේ.
Feeding and Eating Disorders – ආහාර ගැනීමේ අක්‍රමිකතා
ආහාර ගැනීමේ අක්‍රමිකතා යනු ආහාර ගැනීමේ හැසිරීම් සහ ඒ ආශ්‍රිත දුක්ඛිත සිතුවිලි සහ චිත්තවේගයන්ගේ දැඩි හා නිරන්තර බාධාවකින් සංලක්ෂිත චර්යාත්මක තත්වයන් වේ. ඒවා කායික, මානසික සහ සමාජීය ක්‍රියාකාරිත්වයට බලපාන ඉතා බරපතල තත්වයන් විය හැක.
Elimination Disorders – නුසුදුසු ස්ථානවල බහිස්‍රාව්‍ය ද්‍රව්‍ය පිට කිරීම
මෙම ආබාධ සමූහයට එන්යුරෙසිස්, නුසුදුසු ස්ථානවලට නැවත නැවත මුත්‍රා පිටවීම සහ එන්කොප්‍රෙසිස්, නුසුදුසු ස්ථානවලට නැවත නැවත මලපහ කිරීම ඇතුළත් වේ.
Sleep-Wake Disorders – නින්දේ ආබාධ
නින්දේ ආබාධ (හෝ නින්ද-අවදි වීමේ ආබාධ) වලට නින්දේ ගුණාත්මකභාවය, වේලාව සහ නින්දේ ප්‍රමාණය පිළිබඳ ගැටළු ඇතුළත් වන අතර එමඟින් දිවා කාලයේ අපහසුතාවයන් ඇතිවීම සහ ක්‍රියාකාරීත්වය අඩාල වීම් සිදුවේ. මානසික අවපීඩනය, කාංසාව හෝ සංජානන ආබාධ වැනි වෛද්‍ය තත්වයන් හෝ වෙනත් මානසික සෞඛ්‍ය තත්වයන් සමඟ නින්දෙන් අවදි වීමේ ආබාධ බොහෝ විට සිදු වේ.
Sexual Dysfunctions – ලිංගික දුර්වලතා
ලිංගික දුර්වලතා සාමාන්‍යයෙන් කාණ්ඩ හතරකට වර්ග කර ඇත: ආශාවේ ආබාධ: ලිංගික ආශාවන් නොමැතිකම හෝ ලිංගිකත්වය කෙරෙහි ඇති උනන්දුව. උද්දීපන ආබාධ: ලිංගික ක්‍රියාකාරකම් වලදී ශාරීරිකව උද්දීපනය වීමට හෝ උද්යෝගිමත් වීමට නොහැකි වීම. සුරාන්ත ආබාධ: සුරාන්තයේ ප්‍රමාදය හෝ නොපැවතීම.
Gender Dysphoria – තමාට උපතේදී පැවරුණ ලිංගික අනන්‍යතාව නොදැනිම
“ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවයේ ඩිස්ෆෝරියාව” යන යෙදුමෙන් අදහස් කරන්නේ උපතේදී පවරන ලද ලිංගිකත්වය (එනම් උපතේදී පවරා ඇති ලිංගිකත්වය, සාමාන්‍යයෙන් බාහිර ලිංගේන්ද්‍රිය මත පදනම්ව) ඔවුන්ගේ ලිංග අනන්‍යතාවය (එනම්, ඔවුන්ගේ ලිංගභේදය පිළිබඳ කෙනෙකුගේ මනෝවිද්‍යාත්මක හැඟීම) නොගැලපීමයි.
Disruptive, Impulse-Control, and Conduct Disorders – කඩාකප්පල්කාරී, ආවේග පාලනය සහ හැසිරීම් ආබාධ
කඩාකප්පල්කාරී, ආවේග පාලනය සහ හැසිරීම් ආබාධ යනු ආක්‍රමණශීලී හැසිරීම්, ස්වයං පාලනයක් සහ ආවේගයන් පාලනය කිරීමේ විවිධ දුෂ්කරතා මගින් සම්බන්ධ වන ආබාධ සමූහයකි.
Substance-Related and Addictive Disorders (SUD) – මත්ද්‍රව්‍ය භාවිත අක්‍රමිකතාව
මත්ද්‍රව්‍ය භාවිත අක්‍රමිකතාව (SUD) යනු පුද්ගලයෙකුගේ මොළයට සහ හැසිරීමට බලපාන ප්‍රතිකාර කළ හැකි මානසික ආබාධයක් වන අතර, එය නීත්‍යානුකූල හෝ නීති විරෝධී මත්ද්‍රව්‍ය, මධ්‍යසාර හෝ ඖෂධ වැනි ද්‍රව්‍ය භාවිතය පාලනය කිරීමට ඔවුන්ට ඇති නොහැකියාව දක්වයි.
Neurocognitive Disorders – ස්නායු සංජානන ආබාධ
ප්‍රධාන ස්නායු සංජානන ආබාධය සංලක්ෂිත වන්නේ විධායක ක්‍රියාකාරිත්වය, සංකීර්ණ අවධානය, භාෂාව, ඉගෙනීම, මතකය, ප්‍රත්‍යක්ෂ-මෝටර් හෝ සමාජ සංජානනය ඇතුළත් සංජානනයේ එක් වසමක හෝ කිහිපයක සැලකිය යුතු පරිහානියකිනි.
Personality Disorders – පෞරුෂ ආබාධ
පෞරුෂ ආබාධයක් ලෙස වර්ගීකරණය කිරීම සඳහා, එම ආබාධය කෙනෙකුගේ සිතීමේ, හැඟීමේ සහ හැසිරීමේ ආකාරය සංස්කෘතියේ අපේක්ෂාවන්ගෙන් බැහැර විය යුතු අතර, ක්‍රියාකාරීත්වයේ කරදර හෝ ගැටළු ඇති කල යුතුය.
Paraphilic Disorders – ලිංගික අපරිකාමකත්වය
ලිංගික අපරිකාමකත්වය හෙවත් Paraphilias වන්නේ, පිඩොෆිලියා හෙවත් Pedophilia (ළමුන් කෙරෙහි ලිංගික අවධානය), ප්‍රදර්ශනවාදය (ආගන්තුකයන්ට ලිංගික අවයව නිරාවරණය කිරීම), Voyeurism (නොදැනුවත් වින්දිතයින්ගේ පුද්ගලික ක්‍රියාකාරකම් නිරීක්ෂණය කිරීම) සහ Frotteurism (අනුමත නොවන පුද්ගලයෙකුට ස්පර්ශ කිරීම හෝ අතුල්ලමින් සිටීම).
Medication-Induced Movement Disorders and Other Adverse Effects of Medication – ඖෂධ වල අහිතකර බලපෑම්
ඖෂධ වල අහිතකර බලපෑමක් ලෙස ඇතිවන ඕනෑම චලන ආබාධයක්. එයට දෘඪතාව, වෙව්ලීම, හයිපර්ටෝනියාව (මාංශ පේශි තානය වැඩි වීම) සහ අනෙකුත් මෝටර් රෝග ලක්ෂණ ඇතුළත් වේ.
