විසංයෝජන අක්‍රමිකතා – Dissociative Disorders
විසංයෝජන/විඝටන ආබාධ අර්ථ දැක්වීම
විසංයෝජන අක්‍රමිකතා යනු සිතුවිලි, මතකයන්, හැඟීම්, වටපිටාව, හැසිරීම් සහ අනන්‍යතාව අතර සම්බන්ධය නැතිවීම සම්බන්ධ මානසික සෞඛ්ය තත්ත්වයන් වේ. මෙම තත්වයන්ට සෞඛ්ය සම්පන්න නොවන ආකාරවලින් යථාර්ථයෙන් පැන යාම ඇතුළත් වේ. මෙය එදිනෙදා ජීවිතය කළමනාකරණය කිරීමේදී ගැටළු ඇති කරයි. විඝටන ආබාධ සාමාන්‍යයෙන් පැන නගින්නේ කම්පන සහගත, දුක්ඛිත හෝ වේදනාකාරී සිදුවීම්වලට ප්‍රතිචාරයක් ලෙස ඇති වන අතර එය උපක්‍රමශීලී ලෙස අකමැති මතකයන් ඉවතට තල්ලු කිරීමට උපකාරී වේ.
විසංයෝජන/විඝටන ආබාධ ඇතිවීමට හේතු
විඝටන ආබාධ සාමාන්‍යයෙන් කෙටි කාලීන හෝ දිගු කාලීන කම්පනයකින් පසුව වර්ධනය වේ. ඒවා බොහෝ විට කම්පනයට ප්‍රතිචාරයක් වන අතර පුද්ගලයෙකුගේ සිතුවිලි, මතකයන්, හැඟීම්, ක්‍රියාවන් හෝ අනන්‍යතා හැඟීම තුළ සම්බන්ධතා නොමැතිකම ඇති කරන මානසික ක්‍රියාවලියක් ලෙස සැලකේ.
විඝටන ආබාධ ඇතිවීමට හේතු සඳහා ශාරීරික, චිත්තවේගීය හෝ ලිංගික අපයෝජන ඇතුළු දරුණු, පුනරාවර්තන ළමා කම්පන ඇතුළත් වේ. කම්පනයට ප්‍රතිචාර දැක්වීමට සහ කළමනාකරණය කිරීමට ආරක්ෂිත සහ පෝෂණ සම්පත් නොමැතිකම මෙම ආබාධ වර්ධනයට දායක විය හැකිය. සමහර අයට යුද්ධය, පැහැරගැනීම් හෝ ආක්‍රමණශීලී හෝ අසීරූ වෛද්‍ය ක්‍රියා පටිපාටියක් අත්විඳීමෙන් පසු මෙම ආබාධය විය හැක.
සමහර අවස්ථාවලදී, පහසුවෙන් විඝටනය වීමේ හැකියාව, කම්පනයට එරෙහිව ආරක්ෂක යාන්ත්‍රනයක් සහ පැවැත්මේ කුසලතාවයක් ලෙස ද දැකිය හැකිය.
තවද, මානසික ආතතියට සහ කම්පනයට එක් එක් පුද්ගලයා දක්වන ප්‍රතිචාරය අද්විතීය බවද මතක තබා ගත යුතුය.
විසංයෝජන/විඝටන ආබාධ වර්ග
මානසික ආබාධ පිළිබඳ රෝග විනිශ්චය සහ සංඛ්‍යානමය අත්පොත, 5 වන සංස්කරණය, පෙළ සංශෝධනය (DSM-5-TR) අනුව, විඝටන ආබාධ වර්ග පහක් ඇත:
- විඝටන අනන්‍යතා අක්‍රමිකතා (DID): DID සහිත පුද්ගලයන් බොහෝ විට ඒවා අත්විඳින පුද්ගලයාට පාලනය කළ නොහැකි ලෙස ඉදිරිපත්වන වෙනස් පෞරුෂත්ව තත්වයන් හෝ අනන්‍යතා දෙකක් හෝ වැඩි ගණනක් අත්විඳියි.
- පුද්ගලීකරණය විසංයෝජන/ Derealisation ආබාධය: මෙයට ඔබෙන් වෙන්වීමේ හැඟීමක් හෝ ඔබ ඔබෙන් පිටත සිටින බවක් වැනි හැඟීමක් ඇතුළත් වේ.
- Dissociative amnesia/විසංයෝජන විස්මෘතිය: Dissociative amnesia හි ප්‍රධාන රෝග ලක්ෂණය වන්නේ සාමාන්‍ය අමතක වීම් වලට වඩා දරුණු මතක ශක්තිය නැති වීමයි.
- නිශ්චිත නොවන විඝටන ආබාධය: මෙම ප්‍රවර්ගය සමාජීය, වෘත්තීය හෝ වෙනත් වැදගත් ක්‍රියාකාරී ක්ෂේත්‍රවල සායනිකව සැලකිය යුතු පීඩාවක් හෝ ආබාධයක් ඇති කරන විඝටන ආබාධයක ලක්ෂණයක් වන ඉදිරිපත් කිරීම්වලට අදාළ වන නමුත් විඝටන ආබාධ රෝග විනිශ්චය පන්තියේ කිසිදු ආබාධයක් සඳහා සම්පූර්ණ නිර්ණායක සපුරාලන්නේ නැත.
- වෙනත් නිශ්චිත විඝටන ආබාධ (OSDD): විඝටන ආබාධයක් සඳහා DSM-5 නිර්ණායකයට ගැලපෙන නමුත් නිශ්චිතව හඳුනාගත් උප වර්ග කිසිවක් සඳහා සම්පූර්ණ නිර්ණායකයට නොගැලපෙන ව්‍යාධිජනක විඝටනය සඳහා වන මානසික සෞඛ්ය රෝග විනිශ්චයකි. මෙම උප වර්ගවලට විඝටන අනන්‍යතා ආබාධ, විඝටන සිහි විකල්වීම, සහ පුද්ගලීකරණය විසංයෝජන/ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීමේ ආබාධ ඇතුළත් වේ.
විසංයෝජන/විඝටන ආබාධවල ලක්ෂණ
රෝග ලක්ෂණ විඝටන ආබාධ වර්ගය මත රඳා පවතී. කෙසේ වෙතත්, ඒවාට ඔබෙන් සහ ඔබේ චිත්තවේගයන්ගෙන් වෙන් වූ හැඟීමක් ඇතුළත් විය හැකිය, ඔබ අවට සිටින පුද්ගලයින් සහ දේවල් විකෘති වී ඇති අතර නිවැරදි නොවන බව සිතීම, ඔබේම අනන්‍යතාවය පිළිබඳ බොඳ වූ හැඟීම, දැඩි ආතතිය හෝ සබඳතා, රැකියාව හෝ වෙනත් වැදගත් ක්ෂේත්‍රවල ගැටලු. ජිවිතයේ හා වෙනත් රෝග ලක්ෂණ වලට නිශ්චිත කාලපරිච්ඡේද, සිදුවීම්, පුද්ගලයන් සහ පුද්ගලික තොරතුරු වල මතක ශක්තිය නැතිවීම (ඇම්නේෂියාව ලෙසද හැඳින්වේ) සහ මානසික අවපීඩනය, කාංසාව සහ සියදිවි නසාගැනීමේ සිතුවිලි සහ හැසිරීම් වැනි මානසික සෞඛ්ය ගැටලු ඇතුළත් විය හැකිය.
විසංයෝජන/විඝටන ආබාධ සඳහා ප්‍රතිකාර
විඝටන ආබාධ සඳහා වන ප්‍රතිකාර සඳහා කථන චිකිත්සාව (මනෝචිකිත්සාව ලෙසද හැඳින්වේ) සහ වෛද්‍ය විද්‍යාව ඇතුළත් විය හැකිය. කථන චිකිත්සාව විඝටන ආබාධ සඳහා මූලික ප්‍රතිකාරයයි. මෙම ප්‍රතිකාර ක්‍රමය මානසික සෞඛ්ය වෘත්තිකයකු සමඟ ඔබේ ආබාධ සහ අදාළ ගැටලු ගැන කතා කිරීම ඇතුළත් වේ. ඔබේ රෝගී තත්ත්වයට හේතුව තේරුම් ගැනීමට ඔබේ චිකිත්සකයා ඔබ සමඟ කටයුතු කරයි. ආතති සහගත තත්වයන් සමඟ සාර්ථකව කටයුතු කිරීමේ නව ක්‍රම දියුණු කිරීමට ඔබේ චිකිත්සකයාටද උපකාර කළ හැකිය. කාලයාගේ ඇවෑමෙන්, ඔබ මුහුණ දුන් කම්පන සහගත, දුක්ඛිත හෝ වේදනාකාරී සිදුවීම් ගැන වැඩිපුර කතා කිරීමට ඔබේ චිකිත්සකයා ඔබට උපකාර කරයි. විඝටන ආබාධ සඳහා නිශ්චිතව ප්‍රතිකාර කරන ඖෂධ නොමැති වුවද, ඔබේ වෛද්‍යවරයා විෂාදනාශක, කාංසාව මර්දන ඖෂධ හෝ ප්‍රති-සයිකෝටික ඖෂධ නියම කළ හැක. මේවා විඝටන ආබාධවල කොටසක් වන මානසික සෞඛ්ය රෝග ලක්ෂණ සඳහා උපකාර විය හැක.
