උමතු-සම්පීඩන ආබාධ – Obsessive-Compulsive Disorders (OCD)
උමතු-සම්පීඩන ආබාධ/Obsessive-compulsive disorder (OCD) යනු මානසික සහ චර්යාත්මක ආබාධයක් වන අතර එය අනවශ්‍ය සිතුවිලි සහ බිය වල රටාවකින් සංලක්ෂිත වේ මෙහිදී අනවශ්‍ය සිතුවිලි උමතුව (Obsessive) ලෙස ද බලකිරීම් (Compulsive) පුනරාවර්තන හැසිරීම් ලෙස ද හැඳින්වේ. මෙම උමතු සහ බලකිරීම් දෛනික කටයුතුවලට බාධා ඇති කළ හැකි අතර සැලකිය යුතු පීඩාවක් ඇති කරයි.
උමතුව (Obsessive) ලෙස ආක්‍රමණශීලී සහ කරදර හෝ කාංසාව ඇති කරන අනවශ්‍ය සිතුවිලි, පෙළඹවීම්, හෝ චිත්‍ර, අපවිත්‍ර වීමට හෝ අපිරිසිදු වීමට ඇති බිය, සැක කිරීම සහ අවිනිශ්චිතතාවය දරා ගැනීමට අපහසු වීම, පාලනය නැති කර ගැනීම සහ තමාට හෝ අන් අයට හානි කිරීම පිළිබඳ ආක්‍රමණශීලී හෝ බිහිසුණු සිතුවිලි, ආක්‍රමණශීලී හෝ ලිංගික හෝ ආගමික විෂයයන් ඇතුළු අනවශ්‍ය සිතුවිලි, ආක්‍රමණශීලී හෝ බිහිසුණු සිතුවිලි, මෙම ආබාධය ඇතිවිට නොනවත්වා පැන නගී.
බලකිරීම් (Compulsive) යනු ඔබ ඉටු කිරීමට පෙලඹෙන පුනරාවර්තන හැසිරීම් ය. මෙම හැසිරීම් හෝ මානසික ක්‍රියාවන් අදහස් කරන්නේ ඔබේ උමතුකමට සම්බන්ධ කාංසාව අඩු කිරීමට හෝ භයානක දෙයක් සිදුවීම වැළැක්වීමට ය. කෙසේ වෙතත්, බලකිරීම්වල නියැලීම සතුටක් ගෙන නොදෙන අතර කාංසාවෙන් තාවකාලික සහනයක් පමණක් ලබා දේ. OCD සහිත පුද්ගලයින් දිනකට පැය 1 කට වඩා වැඩි කාලයක් ඔවුන්ගේ උමතු හෝ බලකිරීම් සඳහා ගත කළ හැකිය. මෙම සිතුවිලි හෝ හැසිරීම් හේතුවෙන් දෛනික ජීවිතයේ සැලකිය යුතු ගැටළු ඇති කළ හැකිය.
OCD සහිත පුද්ගලයින් අතර පොදු බලකිරීම් සඳහා උදාහරණ කිහිපයක්:
- දොරවල් සහ ජනෙල් අගුලු දමා ඇති බව හෝ උපකරණ ක්‍රියා විරහිත කර ඇත්දැයි නැවත නැවත පරීක්ෂා කිරීම.
- නිවස, ඇඳුම් පැළඳුම් සහ/හෝ ශරීරය අධික ලෙස පිරිසිදු කිරීම.
- වස්තු, අකුරු, වචන හෝ ක්‍රියා ගණන් කිරීම.
- නැගී සිටීම හෝ පඩිපෙළ නැඟීම සහ බැසීම වැනි සාමාන්‍ය ක්‍රියාකාරකම් නැවත නැවතත් කිරීම.
- පවුලේ සාමාජිකයන්ගෙන් හෝ සෞඛ්‍ය සේවා සපයන්නන්ගෙන් නිරෝගී බවට සහතික ඉල්ලා සිටීම
OCD වර්ග:
- Harm OCD (උපද්‍රව OCD): මෙම වර්ගයට අයත් ආබාධිතයෙකුට වෙනත් කෙනෙකුට හෝ තමාට ප්‍රචණ්ඩත්වය ඇති කිරීමේ හෝ කරගැනීමේ ආක්‍රමණශීලී සිතුවිලි නොනවත්වා පැනනගි. Harm OCD සහිත පුද්ගලයින් මෙම සිතුවිලි ඇති වීම ගැන දැඩි ලෙස කලබල විය හැකි අතර ඔවුන් ඒවා මත ක්‍රියා නොකරන බවට සහතිකයක් ලෙස විවිධ හැසිරීම් සිදු කරයි.
- ලිංගික දිශානතිය සම්බන්ධ OCD: මෙම වර්ගයේ දි පුද්ගලයෙකුගේ ලිංගික දිශානතිය සම්බන්ධ හැසිරීම් ඇතුළත් වේ. මෙම වර්ගයේ OCD තිබෙන පුද්ගලයෙකු ඔහුගේ ලිංගික දිශානතිය අන් අය එය වටහා ගන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව උමතු ලෙස කල්පනා කළ හැකිය.
- Pedophilia (කෞමාර කාමය) OCD: මෙය OCD හි උප වර්ගයක් වන අතර එහිදී පීඩා විඳින්නාට දරුවන් පිළිබඳ අනවශ්‍ය හානිකර හෝ ලිංගික සිතුවිලි ඇතිවේ.
- සම්බන්ධතා/Relationship OCD: මෙම උප වර්ගයට බොහෝ විට ආදර සහකරුවෙකුගේ යෝග්‍යතාවය, සහකරු ඔවුන් කෙරෙහි දක්වන ආදරය හෝ සහකරු කෙරෙහි ඔවුන්ගේ ආදරය පිළිබඳ පූර්ව අවධානය යොමු කර ඒ සම්බන්ධව දිගින් දිගටම සිතුවිලි පහල කරයි.
- Just Right OCD: මෙම වර්ගයේ OCD ඇති පුද්ගලයින්ට ‘හරියට’ දැනීමට හෝ තමන්ට පරිපූර්ණ යැයි හැඟෙන තෙක් දේවල් කිරීමට දැඩි ලෙස අවශ්‍ය වේ.
- Contamination/අපවිත්‍රනය OCD: මෙය පිරිසිදුකම පිළිබඳ අධික සැලකිල්ල සහ දූෂණයට ඇති බිය මගින් සංලක්ෂිත වේ.
- Pure-O: මෙම පදය ‘පරිශුද්ධ ලෙස උමතු’ (‘Purely Obsessional’) යන්නයි. මෙම වර්ගයේ පුද්ගලයන්ට ප්‍රචණ්ඩ හෝ බාධාකාරී සිතුවිලි තිබිය හැකි නමුත් ශාරීරික බලකිරීම් සිදු නොකරයි.
- Religious OCD (Scrupulosity): මෙම වර්ගයේ පුද්ගලයන් ඔවුන්ගේ ක්‍රියාවන් ආගමික නීති හෝ සදාචාරය උල්ලංඝනය කළ හැකි බවට ඕනෑවට වඩා සැලකිලිමත් වේ.
- Real Events OCD: මෙම උප වර්ගයට පුද්ගලයා අතීත සිදුවීම් කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම සහ තමන් යම් වැරැද්දක් කළ බවට කනස්සල්ලට පත්වීම ඇතුළත් වේ.
සෑම OCD වර්ගයකටම උමතු සහ බලකිරීම් යන දෙකම ඇත, නමුත් මෙම හැසිරීම් වර්ගය අනුව වෙනස් විය හැක.
ප්‍රතිකාර
පුද්ගයන්ට ඔවුන්ගේ රෝග ලක්ෂණ කළමනාකරණය කිරීමට සහ ඔවුන්ගේ ජීවන තත්ත්වය වැඩිදියුණු කිරීමට උපකාර කිරීමට ප්‍රතිකාර තිබේ. උමතු-සම්පීඩන ආබාධ (OCD) වලට සාමාන්‍යයෙන් ප්‍රතිකාර කරනු ලබන්නේ මනෝචිකිත්සාව සහ ඖෂධවල සංයෝජනයකිනි.
ප්‍රතිකාර වර්ග:
- මනෝචිකිත්සාව: සංජානන-චර්යා චිකිත්සාව (CBT) OCD සහිත බොහෝ පුද්ගලයින් සඳහා ඵලදායී වේ. එය විවිධ ආබාධ සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීමට භාවිතා කරයි.
- නිරාවරණය සහ ප්‍රතිචාර වැළැක්වීම (ERP): CBT ප්‍රතිකාරයේ අංගයකි, ක්‍රමානුකූලව, බියට පත් වස්තුවකට හෝ අපිරිසිදුකම වැනි උමතුවකට නිරාවරණය කිරීම සහ බලහත්කාර චාරිත්‍ර ඉටු කිරීමට ඇති ආශාවට ප්‍රතිරෝධය දැක්වීමට ක්‍රම ඉගෙන ගැනීම ඇතුළත් වේ. ERP සඳහා උත්සාහය සහ පුහුණුව අවශ්‍ය වේ, නමුත් උමතු සහ බලකිරීම් කළමනාකරණය කිරීමට ඉගෙන ගත් පසු වඩා හොඳ ජීවන තත්ත්වයක් භුක්ති විඳිය හැකිය.
- ඖෂධ: ඇතැම් මනෝචිකිත්සක ඖෂධ OCD හි උමතු සහ බලකිරීම් පාලනය කිරීමට උපකාරී වේ. බොහෝ විට, විෂාදනාශක මුලින්ම උත්සාහ කරනු ලැබේ. OCD සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපද ආහාර සහ ඖෂධ පරිපාලනය (FDA) විසින් අනුමත කරන ලද විෂාදනාශක අතර, Anafranil, Fluoxetine, Prozac, Fluvoxamine, Paroxetine, Paxil, Pexeva, Sertraline සහ Zoloft ඇත. කෙසේ වෙතත්, ඔබේ වෛද්‍යවරයා වෙනත් විෂාදනාශක සහ මනෝචිකිත්සක ඖෂධ නියම කළ හැකිය.
OCD හි බරපතලකම අනුව, සමහර පුද්ගලයින්ට දිගු කාලීන, අඛණ්ඩ හෝ වඩාත් දැඩි ප්‍රතිකාර අවශ්‍ය විය හැකිය. OCD ඉක්මනින් හඳුනාගෙන ප්‍රතිකාර කරන තරමට, ඉදිරි දැක්ම වඩා හොඳය.
