දස ධර්ම ප්‍රදීපය

බෞද්ධ ජීවන මාර්ගෝපදේශය සඳහා විවරණයක්

මෙම ලිපියෙහි බෞද්ධ දර්ශනයට අනුව කළ යුතු, වැඩිදියුණු කළ යුතු සහ නොකළ යුතු ක්‍රියා සියයක් අඩංගු වෙනවා. ඔබ මේ හැම ක්‍රියාවක්ම සිහියෙන් සහ නුවණින් යුතුව නිතරම කළ යුතුයි, වැඩිදියුණු කළ යුතුයි, සහ නොකර සිටිය යුතුයි.

මේ කරුණු සියයම මතක තබාගැනීම පහසු වෙන්න, ඒවා දහය බැගින් කොටස් දහයකට බෙදලා තියෙනවා. මාගේ අදහස නම්, මේ ලෝකයේ හා පරලෝකයේ යහපත සලසා ගන්න මේ කරුණු සියය මතකයේ තබාගෙන, ඒ අනුව කටයුතු කිරීම ඉතාම වැදගත් බවයි.

අන්තර්ගතය

• පෙරවදන
• දස ධර්මයේ සැඟවුණු මඟ
• දස ධර්මයේ අන්තර්-සම්බන්ධතා විශ්ලේෂණය
• චර්යාවේ සහ විශ්වාසයේ අඩිතාලම: කුමක්ද සහ මන්ද?
• වගා කිරීමේ මාර්ගය: ක්‍රියාවේ සිට ගුණය දක්වා
• අභ්‍යන්තර සටන: විමුක්තිය සඳහා වූ මෙවලම්

• දස ධර්ම
• 1. දස අකුසල්
• 2. දස කුසල්
• 3. දස සිල්
• 4. දස දාන වස්තු
• 5. දස පුණ්‍ය ක්‍රියා
• 6. දස වස්තුක සම්මා දිට්ඨිය
• 7. දස සඤ්ඤා
• 8. කථා වස්තු දහය
• 9. දස සංයෝජන
• 10. දස පාරමිතා

• සාරාංශය
• දස ධර්ම සංකල්ප: මූලික අදහස සහ අධ්‍යාත්මික ඉලක්කය

• දස ධර්ම ජීවිතයට එකතු කිරීම

පෙරවදන

දස ධර්මයේ සැඟවුණු මඟ

සසර නමැති දීර්ඝ හා දුෂ්කර ගමනේදී නිවැරදි මඟ පෙන්වන සිතියමක් බඳු මෙම ග්‍රන්ථය, බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළ අගනා දස ධර්ම දහයක එකතුවකි. අක්ෂර කලාව බහුල නොවූ යුගයේ, ධර්මය පහසුවෙන් මතක තබා ගැනීමට උපකාරී වූ ‘දසකය’ හෙවත් දහයේ ගොනුව, ගැඹුරු ඉගැන්වීම් ක්‍රමානුකූලව ඉදිරිපත් කළ උතුම් ක්‍රමයකි.

මෙම ග්‍රන්ථයේ ප්‍රධාන අරමුණ වන්නේ, එකිනෙකට වෙනස් සේ පෙනෙන මෙම දස ධර්ම සංකල්ප, සැබවින්ම එකිනෙක බැඳී පවතින සම්පූර්ණ ජීවන දර්ශනයක් ගොඩනඟන ආකාරය පැහැදිලි කිරීමයි. අපගේ ක්‍රියා, සිතුවිලි, විශ්වාස සහ සමාජ සබඳතා ඇතුළු ජීවිතයේ සෑම අංශයක්ම මෙමගින් ආවරණය වේ.

බුදු දහමේ විමුක්ති මාර්ගය වන ශීල, සමාධි, ප්‍රඥා යන ත්‍රිවිධ ශික්ෂාව ශක්තිමත් කිරීමට මෙහි එන සෑම ධර්ම කරුණක්ම සෘජුවම දායක වේ. උදාහරණ ලෙස, ‘දස කුසල්’ වැඩීමෙන් ශීලය පිරිසිදු වන අතර, ‘දස සඤ්ඤා’ තුළ එන භාවනා ක්‍රම මගින් සමාධිය වර්ධනය වේ. එමෙන්ම, ලෝකයේ යථා ස්වභාවය මෙනෙහි කිරීමෙන් ප්‍රඥාව අවදි වෙයි.

එබැවින්, මෙය හුදු ධර්ම කරුණු එකතුවක් නොව, ඔබගේ අධ්‍යාත්මික දියුණුවට මඟ පෙන්වන ප්‍රායෝගික අත්පොතකි. විද්වතුන්ට හෝ පැවිදි උතුමන්ට පමණක් සීමා නොවී, සැබෑ සැනසීමක් සොයන ඕනෑම අයෙකුට මෙම විමුක්ති මාර්ගය විවෘතය. එම ගවේෂණාත්මක ගමන මෙම ග්‍රන්ථය ඔස්සේ ආරම්භ කිරීමට ඔබට ආරාධනා කෙරේ.

දස ධර්මයේ අන්තර්-සම්බන්ධතා විශ්ලේෂණය

මෙම විශ්ලේෂණය මගින්, ග්‍රන්ථයේ අන්තර්ගත දස ධර්ම සංකල්ප දහය අතර පවතින ගැඹුරු සහ ක්‍රමානුකූල සම්බන්ධතාව විමර්ශනය කෙරේ. මෙම සංකල්ප හුදකලා ඉගැන්වීම් නොව, පුද්ගලයෙකුගේ සදාචාරාත්මක පදනමේ සිට විමුක්තිය දක්වා වූ සම්පූර්ණ අධ්‍යාත්මික පරිණාමයක් නිරූපණය කරන අන්තර්-සම්බන්ධිත පද්ධතියක් බව මෙමගින් පැහැදිලි වනු ඇත.

චර්යාවේ සහ විශ්වාසයේ අඩිතාලම: කුමක්ද සහ මන්ද?

බෞද්ධ මාර්ගයේ ආරම්භය, නිවැරදි දැක්ම මත පදනම් වූ නිවැරදි ක්‍රියාවයි. මෙම අඩිතාලම ගොඩනැඟීම සඳහා ප්‍රධාන සංකල්ප හතරක් මෙම ග්‍රන්ථය මගින් හඳුන්වා දෙයි: දස අකුසල්, දස කුසල්, දස සිල් සහ දස වස්තුක සම්මා දිට්ඨිය.

පළමු සංකල්ප තුන මගින් කළ යුතු හා නොකළ යුතු දෑ නිර්වචනය කරයි. ‘දස අකුසල්’ මගින් කයින්, වචනයෙන් හා සිතින් සිදුවන අයහපත් ක්‍රියා දහය හඳුන්වා දෙන අතර, ‘දස කුසල්’ සහ ‘දස සිල්’ මගින් එම ක්‍රියාවලින් වැළකී යහපත් චර්යාවන් විධිමත්ව ප්‍රගුණ කරන ආකාරය පෙන්වා දෙයි.

නමුත්, “මෙම නීති පිළිපැදිය යුත්තේ මන්ද?” යන පැනයට පිළිතුර ‘දස වස්තුක සම්මා දිට්ඨිය’ තුළ ගැබ්ව ඇත. යහපත් හා අයහපත් ක්‍රියාවලට විපාක ඇති බව (කර්ම ඵල විශ්වාසය), දන්දීමෙහි හා මව්පියන්ට සැලකීමෙහි අනුසස් ඇති බව, මරණින් මතු ජීවිතයක් ඇති බව වැනි කරුණු පිළිගැනීම, සදාචාරාත්මක ජීවිතයකට අවශ්‍ය තාර්කික පෙළඹවීම සපයයි.

මෙම නිවැරදි දැක්ම, ශීලය රැකීම හුදු සමාජ සම්මතයකින් ඔබ්බට ගෙන ගොස්, එය ගැඹුරු පුද්ගලික වගකීමක් බවට පත් කරයි. දස වස්තුක සම්මා දිට්ඨිය යනු, දස කුසල් සහ දස සිල් නැමැති යෙදුම් ක්‍රියාත්මක වන මෙහෙයුම් පද්ධතිය (Operating System) බඳුය. එකක් නොමැතිව අනෙක අර්ථ විරහිත වේ. එබැවින්, පුද්ගලයෙකුගේ අධ්‍යාත්මික ගමන ආරම්භ විය යුත්තේ මෙම නිවැරදි දැක්ම ඇති කර ගැනීමෙනි.

වගා කිරීමේ මාර්ගය: ක්‍රියාවේ සිට ගුණය දක්වා

සදාචාරාත්මක පදනමක් මත පිහිටා, අධ්‍යාත්මික ගුණ වගා කිරීම බෞද්ධ මාර්ගයේ ඊළඟ පියවරයි. මෙම ක්‍රියාවලිය ‘දස දාන වස්තු’, ‘දස පුණ්‍ය ක්‍රියා’ සහ ‘දස පාරමිතා’ යන සංකල්ප තුනෙන් පැහැදිලි වන අතර, එය සරල ක්‍රියාවේ සිට උත්තරීතර ගුණය දක්වා ක්‍රමානුකූල දියුණුවක් පෙන්වයි. ‘දස දාන වස්තු’ මගින් දන් දිය හැකි ද්‍රව්‍යත්, ‘දස පුණ්‍ය ක්‍රියා’ මගින් දන්දීම, සිල් රැකීම, භාවනාව වැනි එදිනෙදා කළ හැකි කුසල් රැස්කරවන ක්‍රියා දහයකුත් හඳුන්වා දෙයි.

නමුත් මෙම ක්‍රියාවලිය එතැනින් නොනැවතී ‘දස පාරමිතා’ නමැති උත්තරීතර ඉලක්කය කරා යොමු වේ. දස පාරමිතා යනු බෝසත්වරුන් බුද්ධත්වය උදෙසා සම්පූර්ණ කරන දානය, ශීලය වැනි උතුම් ගුණාංගයි. මෙහි ගැඹුරුම සම්බන්ධය නම්, පුණ්‍ය ක්‍රියාවන් යනු පාරමිතා පිරීමට ඇති පුහුණු පිටිය වීමයි. උදාහරණයක් ලෙස, ‘දානමය පුණ්‍ය ක්‍රියාව’ නැවත නැවත කිරීමෙන් ‘දාන පාරමිතාව’ සම්පූර්ණ වේ. එමෙන්ම, සත්‍යය කීමේ ‘සච්ච පාරමිතාව’ පිරෙන්නේ, මුසාවාදයෙන් වැළකීම නිරතුරුව ප්‍රගුණ කිරීමෙනි.

මෙමඟින් පැහැදිලි වන්නේ බුද්ධත්වය වැනි උත්තරීතර ඉලක්කයක් වුවද, ආරම්භ වන්නේ එදිනෙදා සිදුකරන කුඩා, යහපත් ක්‍රියාවන්ගේ එකතුවකින් බවයි. මෙම අවබෝධය, ‘පාරමිතා’ වැනි ගැඹුරු සංකල්ප සාමාන්‍ය ජනයාට සමීප කරවන අතර, ඔවුන් කරන සෑම කුසල ක්‍රියාවක්ම විමුක්තිය කරා තබන පියවරක් බවට පත් කරයි.

අභ්‍යන්තර සටන: විමුක්තිය සඳහා වූ මෙවලම්

සදාචාරාත්මක පදනම සහ කුසල් වගාවෙන් පසු, අධ්‍යාත්මික මාර්ගයේ තීරණාත්මකම අදියර වන්නේ සිතේ කෙලෙස් නැසීමේ අභ්‍යන්තර සටනයි. ‘දස සංයෝජන’, ‘දස සඤ්ඤා’ සහ ‘දස කථා වස්තු’ යන සංකල්ප, මෙම මනෝවිද්‍යාත්මක ක්‍රියාවලිය සඳහා වූ සම්පූර්ණ උපදෙස් සංග්‍රහයකි.

‘දස සංයෝජන’ මගින් සත්වයා සසර බඳින මානසික බැඳීම් දහය, එනම් අධ්‍යාත්මික රෝග හඳුන්වා දෙයි. බුදුරදුන් මෙම රෝගවලට නියම ඖෂධය ‘දස සඤ්ඤා’ තුළින් දේශනා කළහ. මෙම “රෝග-සහ-ඖෂධ” සම්බන්ධය ඉතා ප්‍රායෝගිකය. උදාහරණයක් ලෙස, ‘මම, මගේ’ යන ‘සක්කාය දිට්ඨිය’ නැමැති රෝගයට ‘අනත්ත සඤ්ඤාව’ (ආත්මයක් නැතැයි මෙනෙහි කිරීම) ඖෂධයයි. ‘කාම රාගය’ නැමැති සංයෝජනය දුරු කිරීමට ‘අසුභ සඤ්ඤාව’ (පිළිකුල් බව මෙනෙහි කිරීම) සහ ‘ආදීනව සඤ්ඤාව’ (කාමයන්ගේ දොස් දැකීම) උපකාරී වේ. සිතේ නොසන්සුන් බව (උද්ධච්චය) මැඩලීමට ‘ආනාපානසති සඤ්ඤාව’ (හුස්ම පිළිබඳ සිහිය) ප්‍රබල මෙවලමකි.

මෙම අභ්‍යන්තර සටනට අවශ්‍ය බාහිර පරිසරය ‘දස කථා වස්තු’ මගින් සකස් කරයි. ආශාව අඩු කිරීම, ලද දෙයින් සතුටු වීම වැනි ධර්ම මාර්ගයට උපකාරී වන කතාබහක යෙදීමෙන්, කෙලෙස් නැසීමේ උත්සාහයට පිටුවහලක් වන පෝෂණීය, කල්‍යාණ මිත්‍ර පරිසරයක් නිර්මාණය වේ.

දස ධර්ම

• 1. දස අකුසල්

අඞ්ගුත්තරනිකාය » දසකනිපාතපාළි » ජාණුස්සොණිවග්ගො » චුන්දසුත්තං

https://pitaka.lk/main/?n=352610

මජ්ඣිමනිකාය » උපරිපණ්ණාසපාළි » අනුපදවග්ගො » මහාචත්තාරීසකසුත්තං

https://pitaka.lk/main/?n=20117

(මිථ්‍යා දෘෂ්ටි – අර්ථය)

අංගුත්තර නිකායේ චුන්ද සූත්‍රයට අනුව, ‘දස අකුසල්’ යනු නරක විපාක ගෙන දෙන, අකුසල් ක්‍රියා දහයකි. මෙම ක්‍රියාවලින් වැළකීම, යහපත් ජීවිතයක් ගත කිරීමට සහ කුසල් රැස් කර ගැනීමට අත්‍යවශ්‍ය වේ. මෙම අකුසල්, ඒවා සිදුවන ආකාරය අනුව ප්‍රධාන කොටස් තුනකට බෙදේ.

• කයින් සිදුවන අකුසල් (කාය කර්ම):
• 1. පාණාතිපාතය: සත්වයෙකුගේ ජීවිතය නැසීම.
• 2. අදින්නාදානය: අයිතිකරු නොදුන් දෙයක් සොර සිතින් ගැනීම.
• 3. කාම මිථ්‍යාචාරය: අනාචාරයේ හැසිරීම හෙවත් වැරදි කාම සේවනය.

• වචනයෙන් සිදුවන අකුසල් (වචී කර්ම):
• 4. මුසාවාද: අනුන් රැවටීම සඳහා බොරු කීම.
• 5. පිසුණාවාචා: අන්‍යන්ගේ සමගිය බිඳීමට කේලම් කීම.
• 6. ඵරුසාවාචා: සිත් රිදවන රළු, පරුෂ වචන කීම.
• 7. සම්ඵප්පලාප: නිශ්ඵල, අර්ථයක් නැති හිස් වචන කීම.

• සිතින් සිදුවන අකුසල් (මනෝ කර්ම):
• 8. අභිජ්ඣා: අනුන් සතු දෙයට ‘එය මට වන්නේ නම් යහපතැයි’ ලෙස ආශා කිරීම හෙවත් දැඩි ලෝභය.
• 9. ව්‍යාපාද: අනුන්ට විනාශය පතන ද්වේෂ සහගත සිතුවිලි.
• 10. මිථ්‍යා දෘෂ්ටි: කර්මය හා කර්ම ඵලය, පරලොවක් වැනි දේ ප්‍රතික්ෂේප කරන වැරදි දැකීම හෙවත්, ‘දුන් දැයෙහි විපාක නැත. මහාදානයෙහි විපාක නැත. පූජා පැවැත්වීමෙහි විපාක නැත. කුශලා කුශලයන්ගේ විපාක නැත. මෙලෝ නැත. පරලෝ නැත. මවුට කරන යහපත්වූ හෝ අයහපත්වූ හෝ කටයුතුවල විපාක නැත. පියාට කරන යහපත්වූ හෝ අයහපත්වූ හෝ කටයුතුවල විපාක නැත. චුතව (ඕපපාතිකව) උපදින සත්වයෝ නැත. මෙලොවද පරලොවද තෙමේම විශේෂ ඥානයෙන් දැන ප්‍රකාශ කරත්ද, මනාව පිළිපන් යහපත් තැනට පැමිණියාවූ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෝ (සර්වඥ බුදුවරු) නැතැයි’ පෙරළුනු දැකීම් ඇති අයෙකු වීම.

මෙම දස අකුසල් හඳුනාගෙන, ඒවායින් සවිඥානිකව වැළකී සිටීම, සතුටින් සහ සාමයෙන් පිරි, අධ්‍යාත්මික දියුණුවක් සහිත ජීවිතයකට මඟ පාදයි.

• 2. දස කුසල්

අඞ්ගුත්තරනිකාය » දසකනිපාතපාළි » ජාණුස්සොණිවග්ගො » චුන්දසුත්තං

https://pitaka.lk/main/?n=352610

මජ්ඣිමනිකාය » උපරිපණ්ණාසපාළි » අනුපදවග්ගො » මහාචත්තාරීසකසුත්තං

https://pitaka.lk/main/?n=20117

(සම්මා දිට්ඨි – අර්ථය)

අංගුත්තර නිකායේ චුන්ද සූත්‍රයෙහි විස්තර වන ‘දස කුසල්’ යනු යහපත් විපාක ගෙන දෙන, කුසලයට හේතුවන ක්‍රියා දහයකි. මෙම ධර්මයන් පුරුදු කිරීම, සතුටින් සහ යහපත්ව ජීවත් වීමට මඟ පාදයි. මෙම යහපත් ක්‍රියා, ඒවා සිදුවන දොරටුව අනුව ප්‍රධාන කොටස් තුනකට බෙදේ.

• කයින් සිදුවන කුසල් (කාය සුචරිතය):
• 1. ප්‍රාණඝාතයෙන් වැළකීම: සියලු සතුන් කෙරෙහි කරුණාව දැක්වීම.
• 2. අදින්නාදානයෙන් වැළකීම: සොරකමින් වැළකී අනුන්ගේ දේපළවලට ගරු කිරීම.
• 3. කාම මිථ්‍යාචාරයෙන් වැළකීම: වැරදි ලිංගික ඇසුරෙන් වැළකී විවාහ ජීවිතයට ගරු කිරීම.

• වචනයෙන් සිදුවන කුසල් (වචී සුචරිතය):
• 4. මුසාවාදයෙන් වැළකීම: බොරු කීමෙන් වැළකී සත්‍යවාදී වීම.
• 5. පිසුණාවාචාවෙන් වැළකීම: කේලාම් කීමෙන් වැළකී සමගිය වඩන වචන කතා කිරීම.
• 6. ඵරුසාවාචාවෙන් වැළකීම: පරුෂ වචන වෙනුවට මෘදු, ප්‍රිය වචන භාවිතය.
• 7. සම්ඵප්පලාපයෙන් වැළකීම: හිස් වචන වෙනුවට අර්ථවත්, ප්‍රයෝජනවත් වචන කතා කිරීම.

• සිතින් සිදුවන කුසල් (මනෝ සුචරිතය):
• 8. අනභිජ්ඣා: අනුන් සතු දෙයට ආශා නොකිරීම (නොලෝභී බව).
• 9. අව්‍යාපාද: අනුන් කෙරෙහි වෛර නොකොට මෛත්‍රී සිත පැවැත්වීම.
• 10. සම්මා දිට්ඨි: කර්මය හා එහි විපාක පිළිබඳ නිවැරදි දැක්ම ඇති කර ගැනීම හෙවත්, ‘දුන් දැයෙහි විපාක ඇත. මහාදානයෙහි විපාක ඇත. පුදපඬුරු යැවීමෙහි විපාක ඇත. කුශලා කුශලයන්ගේ විපාක ඇත. මෙලෝ ඇත. පරලෝ ඇත. මවුට කරන යහපත්වූ හෝ අයහපත්වූ කටයුතුවල විපාක ඇත. පියාට කරන යහපත්වූ හෝ අයහපත්වූ ක්‍රියාවල විපාක ඇත. චුතව (ඕපපාතිකව) උපදින සත්වයෝ ඇත. යම් කෙනෙක් මෙලොවද පරලොවද තෙමේම විශේෂ ඥානයෙන් දැන ප්‍රකාශ කරද්ද, එබඳු මනාව පිළිපන් ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෝ (සර්වඥ බුදුවරු) ඇතැයි’ දැකීම් ඇති අයෙකු වීම.

මෙම දස කුසල් දහම පුරුදු කිරීමෙන් තමාගේත්, අන්‍යන්ගේත් ජීවිත යහපත් හා සතුටුදායක බවට පත් කරගත හැක.

• 3. දස සිල්

ඛුද්දකනිකාය – ඛුද්දකපාඨපාළි – දසසික්ඛාපදං

https://pitaka.lk/main/?n=37110

ඛුද්දකපාඨයට අනුව, ‘දස සිල්’ යනු බුදු දහමේ ඇති වැදගත් ශික්ෂා පද දහයකි. මේවා විශේෂයෙන්ම සාමණේර භික්ෂූන් වහන්සේලා විසින් නිතර රැකිය යුතු අතර, ගිහියන් විසින්ද, විශේෂයෙන් පෝය දිනවලදී, තම ශීලය වඩාත් පිරිසිදු කර ගැනීම සඳහා සමාදන් වේ. පන්සිල් හෝ අටසිල්වලට වඩා දැඩි ශික්ෂණයක් වන මෙහි අරමුණ, ලෞකික සැපෙන් මිදී සිත පිරිසිදු කරගැනීම තුළින් නිවන් මඟ පහසු කර ගැනීමයි.

දස ශික්ෂා පද නම්:

1. සතුන් මැරීමෙන් වැළැක්මවූ සිල්පදය මැනවින් ගනිමි,
2. නුදුන් දේ ගැනීමෙන් වැළැක්මවූ සිල්පදය මැනවින් ගනිමි,
3. මෙවුන්දමෙහි හැසිරීමෙන් වැළක්මවූ සිල්පදය මැනවින් ගනිමි.
4. බොරු කීමෙන් වැළැක්මවූ සිල්පදය මැනවින් ගනිමි,
5. මත්වීමට හා පමාවීමට කරුණුවූ රහමෙර පීමෙන් වැළැක්මවූ සිල්පදය මැනවින් ගනිමි,
6. නියම කාලය නොවන අවස්ථාවෙහි ආහාර ගැනීමෙන් වැළැක්මවූ සිල්පදය මැනවින් ගනිමි,
7. නැටුමෙන් ගැයුමෙන් වැයුමෙන් විසුළු දැක්මෙන් වැළැක්මවූ සිල්පදය මැනවින් ගනිමි.
8. මල්ගඳ විලවුන් දැරීම (ශරීරයෙහි) අඩුතැන් පිරවීම සැරසීම යන මෙයට හේතුවූ කරුණින් වැළැක්මවූ සිල්පදය මැනවින් ගනිමි,
9. උස් ආසන මහා ආසනයන්ගෙන් වැළැක්මවූ සිල්පදය මැනවින් ගනිමි,
10. රන් රිදී මසුරන් කහවණු (මුදල්) පිළිගැන්මෙන් වැළැක්මවූ සිල්පදය මැනවින් ගනිමි.

මෙහි ඇති විශේෂත්වය නම්, පන්සිල් මෙන් නොව තුන්වන ශික්ෂාපදය මගින් පූර්ණ බ්‍රහ්මචර්යාව රැකීමත්, දසවන ශික්ෂාපදය මගින් මුදල් පරිහරණය සම්පූර්ණයෙන්ම තහනම් වීමත්ය. මෙමගින් ලෞකික බැඳීම් අවම කර, අධ්‍යාත්මික දියුණුවට මඟ සැලසේ.

• 4. දස දාන වස්තු

බෞද්ධයාගේ අත්පොත – රේරුකානේ චන්දවිමල හිමි

https://pitaka.lk/books/bauddhayage-athpotha/10-1-6.html

රේරුකානේ චන්දවිමල හිමියන්ගේ “බෞද්ධයාගේ අත්පොත” ග්‍රන්ථයට අනුව, ‘දස දාන වස්තු’ යනු කුසල් රැස් කර ගැනීම සඳහා පූජා කළ හැකි ද්‍රව්‍යමය දේ වර්ග දහයකි. මෙම දන්දීම තුළින් සිතේ ලෝභය හා තණ්හාව දුරු කර, ත්‍යාගශීලී බව වර්ධනය කර ගත හැක. මෙය බෞද්ධ ගිහි ජීවිතයේ ප්‍රධාන පුණ්‍ය කර්මයකි.

මෙම දාන වස්තු දහය පහත පරිදි වේ:

1. අන්න දානය: භික්ෂූන්ට හෝ දුප්පතුන්ට ආහාර පූජා කිරීම.
2. පාන දානය: ජලය, යුෂ, හෝ බෙහෙත් කැඳ වැනි පාන වර්ග පූජා කිරීම.
3. වත්‍ථ දානය: සිවුරු හෝ ඇඳුම් පැළඳුම් පූජා කිරීම.
4. යාන දානය: ගමනාගමන පහසුකම් හෝ වාහන පූජා කිරීම.
5. මාලා දානය: පූජා සඳහා මල් හෝ මල්මාලා දීම.
6. ගන්ධ දානය: හඳුන්කූරු වැනි සුවඳ ද්‍රව්‍ය පූජා කිරීම.
7. විලේපන දානය: සුවඳ තෙල් වැනි විලවුන් වර්ග පූජා කිරීම.
8. සෙය්‍ය දානය: ඇඳන්, පුටු, මෙට්ට වැනි සයන සහ ආසන පූජා කිරීම.
9. ආවස්ථ දානය: විහාර කුටි හෝ අසරණ අයට නවාතැන් පහසුකම් ලබා දීම.
10. පදීපෙය්‍ය දානය: තෙල්, ඉටිපන්දම්, විදුලි ආලෝකය වැනි ආලෝකය සඳහා දේ පූජා කිරීම.

මෙම දස දාන වස්තූන් පූජා කිරීමෙන් සිත පිරිසිදු වන අතර, එමගින් රැස්වන කුසල් මෙලොව මෙන්ම පරලොව ජීවිතයේදී ද යහපත් විපාක ගෙන දීමට හේතු වේ.

(භික්ෂූන් වහන්සේලාට දෙන කල්හි මේවායින් කැප වස්තුන් පමණක් දිය යුතුය).

• 5. දස පුණ්‍ය ක්‍රියා

අත්‍ථසාලිනී ධම්මසංගණී අටුවාව – දසපින් කිරියවත් කථා

https://tipitaka.lk/atta-ap-dhs-2-1-11/sinh

බෞද්ධ ධර්මයට අනුව, ‘දස පුණ්‍ය ක්‍රියා’ යනු යහපත් විපාක ගෙන දෙන, කුසලයට හේතුවන මූලික ක්‍රියාකාරකම් දහයකි. මෙම පුණ්‍ය ක්‍රියාවන්හි යෙදීමෙන් මෙලොව හා පරලොව ජීවිත යහපත් වන අතර, නිවන් මඟට අවශ්‍ය ශක්තිය ගොඩනැඟේ. ගිහි ජීවිතයක් තුළ වුවද පහසුවෙන් ප්‍රගුණ කළ හැකි මෙම ක්‍රියා, පරිපූර්ණ කුසල මාර්ගයක් පෙන්වා දෙයි.

මෙම දස පුණ්‍ය ක්‍රියා නම්:

1. දානය: තණ්හාවෙන් තොරව අන්‍යන්ට දන්දීම.
2. ශීලය: පංච ශීලය වැනි ශික්ෂා පද රැකීම.
3. භාවනාව: මෛත්‍රී භාවනාව වැනි ක්‍රම මගින් සිත දියුණු කිරීම.
4. අපචායනය: වැඩිහිටියන්ට හා ගුණවතුන්ට ගරු කිරීම.
5. වෛයාවච්චය: අන්‍යන්ට උපකාර කිරීම, වතාවත් කිරීම.
6. පත්තිදානය: තමන් කළ කුසල් අන්‍යන්ට අනුමෝදන් කිරීම (පින් දීම).
7. පත්තානුමෝදනාව: අනුන් සිදුකරන කුසල් දැක සතුටු වීම (පින් අනුමෝදන් වීම).
8. ධම්මස්සවණය: ධර්මය ශ්‍රවණය කිරීම.
9. ධම්මදේසනාව: අන්‍යන්ට ධර්මය කියා දීම.
10. දිට්ඨිජුකම්මය: කර්මය හා විපාක පිළිබඳ නිවැරදි දැක්ම (සම්මා දිට්ඨිය) ඇති කර ගැනීම.

මෙම පුණ්‍ය ක්‍රියා දහය තම ජීවිතයට එක් කර ගැනීමෙන්, පුද්ගලයෙකුට තම සිත පිරිසිදු කරගනිමින්, චරිතය යහපත් කරගනිමින්, විමුක්තිය උදෙසා වූ ගමන ශක්තිමත් කරගත හැකිය.

• 6. දස වස්තුක සම්මා දිට්ඨිය

මජ්ඣිමනිකාය » උපරිපණ්ණාසපාළි » අනුපදවග්ගො » මහාචත්තාරීසකසුත්තං

https://pitaka.lk/main/?n=20117

මජ්ඣිම නිකායේ මහාචත්තාරීසක සූත්‍රයට අනුව, ‘දස වස්තුක සම්මා දිට්ඨිය’ යනු යහපත් ජීවිතයකට සහ නිවන් මඟට අත්‍යවශ්‍ය වන මූලික නිවැරදි දැක්මයි. සදාචාරාත්මක දිවියක් ගත යුත්තේ ඇයිද යන්නට පිළිතුරු සපයන මෙම කරුණු දහය, මිථ්‍යා දෘෂ්ටියෙන් මිදී යහපත් මඟක ගමන් කිරීමට අවශ්‍ය බුද්ධිමය පදනම සකස් කරයි.

මෙම නිවැරදි දැක්මට අයත් කරුණු දහය නම්:

1. දුන් දැයෙහි විපාක ඇත.
2. මහාදානයෙහි විපාක ඇත.
3. පුදපඬුරු යැවීමෙහි විපාක ඇත.
4. කුශලා කුශලයන්ගේ විපාක ඇත.
5. මෙලෝ ඇත.
6. පරලෝ ඇත.
7. මවුට කරන යහපත්වූ හෝ අයහපත්වූ කටයුතුවල විපාක ඇත.
8. පියාට කරන යහපත්වූ හෝ අයහපත්වූ ක්‍රියාවල විපාක ඇත.
9. චුතව උපදින සත්වයෝ ඇත.
10. යම් කෙනෙක් මෙලොවද පරලොවද තෙමේම විශේෂ ඥානයෙන් දැන ප්‍රකාශ කරද්ද, එබඳු මනාව පිළිපන් ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෝ (සර්වඥ බුදුවරු) ඇත.

මෙම දස වස්තුක සම්මා දිට්ඨිය, බෞද්ධ පිළිවෙතෙහි පදනම වන අතර, හේතුඵල දහම පිළිබඳ තාර්කික අවබෝධයක් මත පිහිටා කටයුතු කිරීමට පුද්ගලයා යොමු කරයි.

• 7. දස සඤ්ඤා

අඞ්ගුත්තරනිකාය » දසකනිපාතපාළි » සචිත්තවග්ගො » ගිරිමානන්දසුත්තං

https://pitaka.lk/main/?n=351510

අංගුත්තර නිකායේ ගිරිමානන්ද සූත්‍රයට අනුව, ‘දස සඤ්ඤා’ යනු සත්‍යය අවබෝධ කර, සිතේ කෙලෙස් දුරු කර, නිවන් මඟට යොමු වීමට උපකාරී වන ප්‍රබල භාවනාමය සංඥා දහයකි. මෙම සංඥා නිරතුරුව මෙනෙහි කිරීම, ලෝකය පිළිබඳ වැරදි දෘෂ්ටීන් ඉවත් කර, ප්‍රඥාව වර්ධනය කිරීමට හේතු වේ.

මෙම දස සඤ්ඤා නම්:

1. අනිච්ච සඤ්ඤාව: සියලු දේ වෙනස් වන සුළු බව (අනිත්‍ය බව) මෙනෙහි කිරීම.
2. අනත්ත සඤ්ඤාව: “මම” හෝ “මගේ” යැයි කිව හැකි ස්ථිර ආත්මයක් නොමැති බව මෙනෙහි කිරීම.
3. අසුභ සඤ්ඤාව: ශරීරයේ පිළිකුල් සහගත ස්වභාවය මෙනෙහි කර කාම රාගය අඩු කිරීම.
4. ආදීනව සඤ්ඤාව: ජීවිතයේ හා කාමයන්ගේ ආදීනව හෙවත් දෝෂ මෙනෙහි කිරීම.
5. පහාන සඤ්ඤාව: අකුසල් සිතිවිලි (ලෝභ, ද්වේෂ, මෝහ) අත්හැරීමේ අවශ්‍යතාව මෙනෙහි කිරීම.
6. විරාග සඤ්ඤාව: තෘෂ්ණාවෙන් හා ඇලීමෙන් මිදීමේ (විරාගයේ) අගය මෙනෙහි කිරීම. විරාග සඤ්ඤාව යනු තෘෂ්ණාව සහ ඇලීම ක්‍රියාත්මක වීම වළක්වා ගැනීමයි.
7. නිරෝධ සඤ්ඤාව: තෘෂ්ණාව නැති කිරීමෙන් දුක නැතිවන බව (නිරෝධය) මෙනෙහි කිරීම. නිරෝධ සඤ්ඤාව යනු කෙලෙස් උපදින ස්වභාවය සම්පූර්ණයෙන්ම නැති කර දැමීමයි.
8. සබ්බලෝකේ අනභිරති සඤ්ඤාව: මුළු ලෝකය කෙරෙහිම ඇතිවන නොඇලීම මෙනෙහි කිරීම.
9. සබ්බ සංඛාරේසු අනිච්ච සඤ්ඤාව: සකස් වූ සියලු දේ අනිත්‍ය බව මෙනෙහි කිරීම.
10. ආනාපානසති: හුස්ම පිළිබඳ සිහිය පවත්වාගෙන යමින් සිත එකඟ කර ගැනීම.

මෙම භාවනාමය සංඥා දහය වැඩීමෙන් සිත පිරිසිදු වන අතර, එය විදර්ශනා ප්‍රඥාවට හා විමුක්තිය සාක්ෂාත් කර ගැනීමට සෘජු මඟ පෙන්වීමක් සපයයි.

• 8. කථා වස්තු දහය

අඞ්ගුත්තරනිකාය » දසකනිපාතපාළි » යමකවග්ගො » දසකථාවත්‍ථු සූත්‍රය

https://pitaka.lk/main/?n=35169

බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද ‘දස කථා වස්තු’, එනම් යහපත් කතාබහට මාතෘකා දහය, නිශ්ඵල වචනවලින් මිදී, කතාබහ පවා අධ්‍යාත්මික දියුණුව සඳහා මෙවලමක් කරගන්නා ආකාරය පෙන්වා දෙයි. අංගුත්තර නිකායේ දසකථාවත්ථු සූත්‍රයට අනුව, මෙම මාතෘකා දහය නිතර සාකච්ඡා කිරීම, සිත කුසල් දහම්හි පිහිටුවා, ප්‍රඥාව සහ විමුක්තිය කරා යොමු කිරීමට ඉවහල් වේ.

1. අප්පිච්ඡ කථාව (ආශා අඩු බව පිළිබඳ කතාව)

මෙයින් අදහස් කරන්නේ දැඩි ආශාවන්ගේ සහ ලෝභකමේ ඇති දොස් සහ ආශා අඩු කර ගැනීමේ වටිනාකම සාකච්ඡා කිරීමයි. අනවශ්‍ය දේ පසුපස හඹා යෑම වෙනුවට, සරල හා චාම් දිවියකින් ලැබෙන මානසික නිදහස පිළිබඳ කතා කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.

2. සන්තුට්ඨි කථාව (ලද දෙයින් සතුටු වීම පිළිබඳ කතාව)

තමාට ලැබී ඇති ආහාර, පිරිකර, නවාතැන් වැනි දේ පිළිබඳව තෘප්තිමත් වීමේ සහ සතුටු වීමේ අගය මෙහිදී සාකච්ඡා කෙරේ. නැති දේ ගැන ශෝක නොකර, පවතින දෙයින් උපරිම සැනසීම ලබන ආකාරය මෙනෙහි කිරීම මෙහි අරමුණයි.

3. පවිවේක කථාව (විවේකය පිළිබඳ කතාව)

කායික විවේකය (ජනතාවගෙන් ඈත්ව, නිස්කලංකව සිටීම) සහ මානසික විවේකය (නීවරණ හෙවත් කාමාදී කෙලෙසුන්ගෙන් සිත නිදහස් කර ගැනීම) යන දෙකෙහිම ඇති වැදගත්කම පිළිබඳ කතා කිරීම මින් අදහස් වේ. කායික නිස්කලංකත්වය, මානසික සමාධියට කෙසේ උපකාර වේද යන්න මෙහිදී සාකච්ඡා කෙරේ.

4. අසංසග්ග කථාව (එකතු නොවීම පිළිබඳ කතාව)

පුද්ගලයන්, කණ්ඩායම් හෝ අනවශ්‍ය කටයුතු සමඟ ගැටීමෙන් සිත විසිරී ගොස්, ධර්ම මාර්ගයෙන් ඈත් වන ආකාරය පිළිබඳ කතා කිරීම මෙයට අයත් වේ. අධ්‍යාත්මික දියුණුවට හුදකලාව සිටීමේ ඇති වටිනාකම මෙයින් අවධාරණය කරයි.

5. විරියාරම්භ කථාව (වීර්යය වැඩීම පිළිබඳ කතාව)

අලසකම දුරු කර, කුසල් දහම් වැඩීමට හා කෙලෙස් නැසීමට අවශ්‍ය උත්සාහය (වීර්යය) ඇති කරගන්නා ආකාරය පිළිබඳ කතා කිරීම මෙහි අරමුණයි. බුද්ධාදී උතුමන්ගේ වීර්යය ආදර්ශයට ගනිමින්, තමාගේ උත්සාහය දිරිමත් කරගැනීම ගැන සාකච්ඡා කිරීම මින් අදහස් වේ.

6. සීල කථාව (ශීලය පිළිබඳ කතාව)

දසසිල් වැනි ශීලයන්ගේ අගය, ඒවා රැකීමෙන් ලැබෙන නිර්දෝෂී සුවය සහ එය සමාධියට පදනම් වන ආකාරය පිළිබඳව කතා කිරීම මීට ඇතුළත් වේ.

7. සමාධි කථාව (සිත එකඟ කිරීම පිළිබඳ කතාව)

ආනාපානසතිය වැනි භාවනා ක්‍රම මගින් සිතේ එකඟතාව (සමාධිය) ඇති කරගන්නා ආකාරය, ධ්‍යාන සුවය සහ සමාධියට බාධා කරන නීවරණ ධර්ම ජයගන්නා ආකාරය ගැන කතා කිරීම මෙහි අරමුණයි.

8. පඤ්ඤා කථාව (ප්‍රඥාව පිළිබඳ කතාව)

අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම යන ත්‍රිලක්ෂණය, චතුරාර්ය සත්‍යය, පටිච්චසමුප්පාදය, සූවිසි පට්ඨානය වැනි ගැඹුරු ධර්ම කරුණු සහ ඒවා නුවණින් මෙනෙහි කර ලෝකයේ යථාර්ථය අවබෝධ කරගන්නා ආකාරය පිළිබඳ කතා කිරීම මෙයට අයත් වේ.

9. විමුත්ති කථාව (කෙලෙසුන්ගෙන් මිදීම පිළිබඳ කතාව)

රාග, ද්වේෂ, මෝහ ආදී සියලු කෙලෙස් නැසීමෙන් ලැබෙන පරම ශාන්තිය හෙවත් නිර්වාණය පිළිබඳ කතා කිරීම මින් අදහස් වේ. සියලු දුකින් මිදීම නමැති උතුම් විමුක්තිය පිළිබඳව සාකච්ඡා කිරීමෙන් ඒ සඳහා ශ්‍රද්ධාව සහ උනන්දුව වර්ධනය වේ.

10. විමුත්ති ඤාණ දස්සන කථාව (විමුක්තිය පිළිබඳ ඥානය පිළිබඳ කතාව)

මෙය, මාර්ගඵල ලැබීමෙන් පසු, තමා ලැබූ විමුක්තිය, ප්‍රහීණ කළ කෙලෙස් සහ ඉතිරිව ඇති කෙලෙස් ආදිය පිළිබඳව නැවත නුවණින් සලකා බැලීමේ (ප්‍රත්‍යවේක්ෂා) ඥානය පිළිබඳ කතාවයි. මෙය, තමාගේ අධ්‍යාත්මික දියුණුව තහවුරු කරගැනීමේ ඥානයයි.

• 9. දස සංයෝජන

අඞ්ගුත්තරනිකාය » දසකනිපාතපාළි » නාථවග්ගො » සංයොජනසුත්තං

https://pitaka.lk/main/?n=35113

විභංග ප්‍රකරණය » ඛුද්දකවත්ථු විභංගය

https://tipitaka.lk/ap-vbh-17-3/14-4/sinh

(විචිකිත්සා කවර යත් – කොටස)

බුදු දහමට අනුව, ‘දස සංයෝජන’ යනු සත්වයා සංසාර චක්‍රයට බැඳ තබන, විමුක්තියට බාධා කරන ප්‍රධාන මානසික බැඳීම් දහයයි. නිවන සාක්ෂාත් කරගැනීම යනු මෙම සංයෝජන ක්‍රමානුකූලව ප්‍රහීණ කිරීමයි. මේවා පහළ සහ ඉහළ යනුවෙන් කොටස් දෙකකට බෙදේ.

• ඕරම්භාගීය සංයෝජන (පහළ බැඳීම් පහ හෙවත් කාමධාතුව භජනය කරණ සංයෝජන). මේවා මාර්ගයේ මුල් අවධියේදී ප්‍රහීණ කෙරේ.
• 1. සක්කාය දිට්ඨි: ‘මම’ හෝ ‘මගේ’ යනුවෙන් ස්ථිර ආත්මයක් ඇතැයි යන වැරදි දැක්ම.
• 2. විචිකිච්ඡා: විචිකිත්සා කවර යත්: ශාස්තෘහු කෙරෙහි සැක කෙරෙයි, ධර්‍මයෙහි සැක කෙරෙයි, සඞ්ඝයා කෙරෙහි සැක කෙරෙයි, ශික්‍ෂායෙහි සැක කෙරෙයි, අතීතය ගැන සැක කෙරෙයි, අනාගතය ගැන සැක කෙරෙයි, අතීතය හා අනාගතය යන දෙකම ගැන සැක කෙරෙයි, පටිච්චසමුප්පාද ධර්මය ගැන සැක කෙරෙයි.
• 3. සීලබ්බත පරාමාස: වැරදි ව්‍රත හා ශීලවලින් නිවන් දැකිය හැකිය යන මිත්‍යා විශ්වාසය.

(මෙම සංයෝජන තුන නැසීමෙන් ‘සෝවාන්’ ඵලයට පත් වේ.)

• 4. කාම රාග: පංච කාම වස්තූන් කෙරෙහි ඇති දැඩි ඇලීම.
• 5. පටිඝ: ගැටීම, ද්වේෂය, ක්‍රෝධය හෙවත් තරහව.

(මෙම සංයෝජන දෙක ‘සකදාගාමී’ ඵලයේදී තුනී වී, ‘අනාගාමී’ ඵලයේදී සම්පූර්ණයෙන්ම නැති වී යයි.)

• උද්ධම්භාගීය සංයෝජන (ඉහළ බැඳීම් පහ හෙවත් රූපාරූප භවයන් භජනය කරණ සංයෝජන). මේවා රහත් මඟේදී ප්‍රහීණ වන සියුම් බැඳීම් වේ.
• 6. රූප රාග: සියුම් වූ ශරීර ඇති රූප බ්‍රහ්ම ලෝකයන් කෙරෙහි ඇතිවන ආශාව හෝ බැඳීම.
• 7. අරූප රාග: රූපයක් නැති බ්‍රහ්ම ලෝකයන් කෙරෙහි ඇතිවන ආශාව හෝ බැඳීම.
• 8. මානය: ‘මම’ ‘අන් අය’ සමඟ සංසන්දනය කිරිමෙන් ඇතිවන උඩඟුකම.
• 9. උද්ධච්චය: සිතේ නොසන්සුන්, විසිරුණු ස්වභාවය.
• 10. අවිද්‍යාව: චතුරාර්ය සත්‍යය පිළිබඳව, පටිච්චසමුප්පාද ධර්මය පිළිබඳව, නොදැනීම.

මෙම සංයෝජන දහයම මුලිනුපුටා දැමීමෙන් ‘අරහත්’ ඵලයට පත්ව, සංසාර ගමන නිමා කළ හැකිය.

10. දස පාරමිතා

ඛුද්දකනිකාය » බුද්ධවංසපාළි » සුමෙධපත්ථනාකථා

https://pitaka.lk/main/?n=48110

බුදු දහමට අනුව, ‘දස පාරමිතා’ යනු බෝසත්වරුන් සම්බුද්ධත්වය සාක්ෂාත් කර ගැනීම උදෙසා පූරණය කරන උතුම් ගුණාංග දහයයි. ඕනෑම අයෙකුට තම ජීවිතය යහපත් කර, සිත පිරිසිදු කර, නිවන් මඟට අවශ්‍ය ශක්තිය ගොඩනගා ගැනීමට මෙම ගුණාංග වැඩීම අත්‍යවශ්‍ය වේ. මේවා බෞද්ධ චරිත සංවර්ධනයේ උත්තරීතරම අංගය ලෙස සැලකේ.

මෙම පාරමිතා දහය නම්:

1. දාන පාරමිතාව (දන්දීම): දිය කළයකින් ඉතිරි නොකර දිය වත් කරනවා සේ, කිසිවක් ඉතිරි නොකර, ඉල්ලා සිටින ඕනෑම කෙනෙකුට උසස් පහත් භේදයකින් තොරව දන් දීම.
2. සීල පාරමිතාව (ශීලය): සෙමෙර මුවෙක් තම වල්ගය ආරක්ෂා කරගන්නා ආකාරයට, මරණය පවා බාරගෙන ශීලය ආරක්ෂා කිරීම.
3. නෙක්ඛම්ම පාරමිතාව (කෙලෙසුන්ගෙන් නික්මීම): සිරගෙදරක සිටින කෙනෙක් එයින් නිදහස් වීමට ආශා කරන්නාක් මෙන්, සසර පුනරුත්පත්තිය නම් වූ සිරගෙයින් මිදීමට ආශා කිරීම.
4. පඤ්ඤා පාරමිතාව (ප්‍රඥාව): හිඟන්නෙක් කෑම සොයනවා සේ, තමන්ට වඩා නුවණැති අයගෙන් නිතරම ප්‍රශ්න අසා දැනුම සොයා ගැනීම.
5. විරිය පාරමිතාව (වීර්යය): සිංහයෙකු සේ නොපසුබට වීර්යයෙන්, නොසැලෙන සිතකින් බුදු බව සඳහා අසීමිතව කටයුතු කිරීම.
6. ඛන්ති පාරමිතාව (ඉවසීම): පොළොව හොඳ සහ නරක සියල්ල එකසේ ඉවසන්නාක් මෙන්, ආදරය, වෛරය, නින්දා, ප්‍රශංසා සියල්ල එකසේ ඉවසීම.
7. සච්ච පාරමිතාව (සත්‍යය): ග්‍රහලෝකයක් තම ගමන් මඟින් කිසිවිටෙකත් බැහැර නොයන්නාක් මෙන්, කිසිදු විටෙක බොරු නොකියා සත්‍යවාදීව කටයුතු කිරීම.
8. අධිට්ඨාන පාරමිතාව (අධිෂ්ඨානය): ගල් පර්වතයක් සැඩ සුළඟට නොසෙල්වී සිටින්නාක් මෙන්, බුදු බව සඳහා වූ අධිෂ්ඨානය කිසිදු බාධාවකට හෝ චංචලත්වයකට ලක් නොකර ආරක්ෂා කර ගැනීම.
9. මෙත්තා පාරමිතාව (මෛත්‍රිය): ජලය හොඳ නරක භේදයකින් තොරව සැමදෙනාටම එකසේ සිසිලස ලබා දෙන්නාක් මෙන්, සියලු දෙනාට එකසේ මෛත්‍රිය පැතිරවීම.
10. උපෙක්ඛා පාරමිතාව (උපේක්ෂාව): පොළොව හොඳ සහ නරක දෙකම ගැන මධ්‍යස්ථව සිටින්නාක් මෙන්, සුවය සහ දුක යන දෙකම එකසේ මැදහත්ව බාර ගැනීම.

මෙම දස පාරමිතා පිරීමෙන් පුද්ගලයෙකුට යහපත් මිනිසෙකු විය හැකි අතර, මෙලොව හා පරලොව ජීවිතවල සතුට හා යහපත උදා කරගනිමින් විමුක්තිය කරා ගමන් කළ හැකිය.

සාරාංශය

වගුව 1: දස ධර්ම සංකල්ප: මූලික අදහස සහ අධ්‍යාත්මික ඉලක්කය

සංකල්පය	මූලික අදහස	අධ්‍යාත්මික ඉලක්කය
1. දස අකුසල්	කය, වචනය, සිත යන දොරටු තුනෙන් සිදුවන, නරක විපාක ගෙන දෙන ක්‍රියා දහය.	මෙම ක්‍රියාවලින් සම්පූර්ණයෙන් වැළකී, යහපත් ජීවිතයකට අඩිතාලම දැමීම.
2. දස කුසල්	දස අකුසලයෙන් වැළකීම තුළින් වැඩෙන, යහපත් විපාක ගෙන දෙන ක්‍රියා දහය.	යහපත් ක්‍රියා තුළින් කුසල් රැස් කර ගනිමින්, සිතේ සහනය සහ සතුට වර්ධනය කිරීම.
3. දස සිල්	ගිහි ජීවිතයේදී විශේෂයෙන් පොහොය දිනවලදී හෝ පැවිදි දිවියේදී රැකිය යුතු ශික්ෂා පද දහය.	ඉන්ද්‍රිය සංවරය තුළින් සිතේ විසිරීම අඩු කර, සමාධියට සහ කෙලෙසුන්ගෙන් නික්මීමට (නෙක්ඛම්මයට) මඟ පෑදීම.
4. දස දාන වස්තු	දන් දිය හැකි, ලෝභය සහ තණ්හාව දුරු කිරීමට උපකාරී වන වස්තු වර්ග දහය.	ද්‍රව්‍යමය දේ කෙරෙහි ඇති ඇලීම අඩු කර, ත්‍යාගශීලී බව සහ කරුණාව වැඩීම.
5. දස පුණ්‍ය ක්‍රියා	දානය, ශීලය, භාවනාව ඇතුළු කුසලට හේතුවන මූලික ක්‍රියාකාරකම් දහය.	කුසල් දහම් පුරුදු කර, මේ ලොව හා පරලොව යහපත සලසා ගනිමින්, නිවනට උපකාරී වන ශක්තිය රැස් කිරීම.
6. දස වස්තුක සම්මා දිට්ඨිය	කර්මය, පුනර්භවය සහ විමුක්ති මාර්ගය පිළිබඳව ඇති කරගත යුතු නිවැරදි දැක්ම.	මිථ්‍යා දෘෂ්ටියෙන් මිදී, ධර්ම මාර්ගයේ නොසැලී ගමන් කිරීමට අවශ්‍ය බුද්ධිමය පදනම සකස් කිරීම.
7. දස සඤ්ඤා	අනිත්‍ය, අසුභ ආදී වශයෙන් ලෝකයේ යථා ස්වභාවය මෙනෙහි කළ යුතු භාවනාමය සංඥා දහය.	ලෝකය පිළිබඳ වැරදි සංකල්ප දුරු කර, ප්‍රඥාව අවදි කරමින්, කෙලෙස් දුරු කිරීමට සිත පුහුණු කිරීම.
8. දස කථා වස්තු	කුසල් වඩවන, ප්‍රඥාවට සහ විමුක්තියට උපකාරී වන කතාබහට සුදුසු මාතෘකා දහය.	නිශ්ඵල කතාවෙන් වැළකී, ධර්ම සාකච්ඡා තුළින් තම සහ අනුන්ගේ අධ්‍යාත්මික දියුණුවට දායක වීම.
9. දස සංයෝජන	සත්වයා සසරට බැඳ තබන, විමුක්තිය සඳහා සිඳ දැමිය යුතු මානසික බැඳීම් දහය.	තමා සසරට බැඳ තබන කෙලෙස් හඳුනාගෙන, ඒවා ප්‍රඥාවෙන් යුතුව ප්‍රහාණය කර, නිවන අවබෝධ කිරීම.
10. දස පාරමිතා	බුද්ධත්වය වැනි උතුම් පරමාර්ථයක් සඳහා සම්පූර්ණ කළ යුතු උතුම් ගුණාංග දහය.	සියලු යහපත් ගුණාංගයන්ගේ පූර්ණත්වය කරා ළඟා වෙමින්, තමාට සහ ලෝක සත්වයාටම සෙත සැලසීම.

දස ධර්ම ජීවිතයට එකතු කිරීම

මෙම ග්‍රන්ථය පුරාවට අප සාකච්ඡා කළ දස ධර්ම සංකල්ප, එකිනෙකින් වෙන් වූ ඉගැන්වීම් දහයක් නොව අන්තර්-සම්බන්ධිතව, එකම විමුක්ති මාර්ගය විවිධ පැතිකඩ ඔස්සේ පෙන්වා දෙන සංකල්පයන් බව දැන් ඔබට පැහැදිලි වනු ඇත. එසේම එය, සාමාන්‍ය මිනිසෙකුට තම දෛනික ජීවිතයේ සිට ආරම්භ කර, ක්‍රමානුකූලව අධ්‍යාත්මික දියුණුවේ ඉහළම තලයට ළඟා විය හැකි මාර්ගෝපදේශයකි.

මෙතරම් ගැඹුරු කරුණු සමුදායක් ඉදිරියේ, “මා ආරම්භ කළ යුත්තේ කොතැනින්ද?” යන සිතුවිල්ල ඇතිවීම ස්වාභාවිකය. නමුත් අධෛර්යමත් නොවන්න. මෙම ගමන පියවරෙන් පියවර යා යුත්තකි. ඒ සඳහා ප්‍රායෝගික ආරම්භයක් මෙසේ සටහන් කළ හැකිය:

1.       පළමු පියවර – අඩිතාලම: ඔබගේ දෛනික ජීවිතයේදී ‘දස අකුසල්’ සහ ‘දස කුසල්’ පිළිබඳව සිහියෙන් සිටින්න. කතා කිරීමට පෙර, ක්‍රියා කිරීමට පෙර, “මා මේ කරන්නේ කුසලයක්ද, අකුසලයක්ද?” යි මොහොතක් සිතන්න. ප්‍රාණඝාතයෙන්, බොරුවෙන්, රළු වචනයෙන් වැනි අකුසලින් වැළකීමට සවිඥානික උත්සාහයක් ගන්න. මෙය ඔබගේ අධ්‍යාත්මික ගොඩනැඟිල්ලේ ශක්තිමත් අත්තිවාරමයි.

2.       දෙවන පියවර – ක්‍රියාකාරී වගා කිරීම: ඔබගේ ජීවිතයට ‘දස පුණ්‍ය ක්‍රියා’ සක්‍රීයව එක් කරගන්න. ඔබට හැකි අයුරින් කුඩා හෝ දානයක් දෙන්න. පොහොය දිනයක සිල් සමාදන් වන්න. මව්පියන්ට, වැඩිහිටියන්ට ගරු කරන්න. පන්සලේ වැඩකට උදව් වන්න. මෙම ක්‍රියාවන් ඔබගේ සිත පිරිසිදු කරන අතර, ධර්ම මාර්ගයේ ගමන් කිරීමට අවශ්‍ය ශක්තිය ජනනය කරයි.

3.       තෙවන පියවර – නුවණින් මෙනෙහි කිරීම: දිනපතා මිනිත්තු කිහිපයක් හෝ ‘දස සඤ්ඤා’ වලින් එකක් හෝ දෙකක් මෙනෙහි කිරීමට වෙන් කරගන්න. උදාහරණයක් ලෙස, “මාගේ ශරීරයත්, මා සතු සියලු දේත්, මාගේ සබඳතාත් නිරන්තරයෙන් වෙනස් වේ, ඒවා ස්ථිර නැත” යන ‘අනිච්ච සඤ්ඤාව’ මෙනෙහි කරන්න. මෙය ඔබගේ සිතට ප්‍රඥාවේ ආලෝකය ඇතුළු කරන කවුළුවක් වනු ඇත.

මෙම මාර්ගය රේඛීය එකක් පමණක් නොව, ඉහළට නැඟෙන සුන්දර චක්‍රයක් බඳුය. ඔබ ශීලය (දස කුසල්) රැකීමට උත්සාහ කරන විට, ඔබගේ සිත පසුතැවිල්ලෙන් නිදහස් වේ. පසුතැවිල්ලෙන් තොර සිත පහසුවෙන් සමාධිමත් වේ. සමාධිමත් සිතකින් ලෝකයේ යථා ස්වභාවය (දස සඤ්ඤා) දැකිය හැකි අතර, එයින් ප්‍රඥාව උපදී. එම ප්‍රඥාව, කර්මය හා විපාක පිළිබඳ ඔබගේ විශ්වාසය (සම්මා දිට්ඨිය) තවත් ශක්තිමත් කරන අතර, එය නැවතත් ශීලය රැකීමට ඔබට මහත් පෙළඹවීමක් ඇති කරයි. මෙසේ එකිනෙක පෝෂණය කරමින් ඔබගේ ගමන ඉහළටම ගමන් කරනු ඇත.

මෙම උතුම් දස ධර්ම කරුණු, ඔබේ ජීවන ගමනට ආලෝකයක් වේවා! එමගින් ‘දස සංයෝජන’ බැමි ලිහා, ‘දස පාරමිතා’ ගුණ වඩමින්, පරම ශාන්තිය වූ නිර්වාණය අවබෝධ කරගැනීමට ඔබට ශක්තිය, ධෛර්යය සහ ප්‍රඥාව ලැබේවා!